Pomimo istnienia wielu barier ograniczających innowacyjność, polskie przedsiębiorstwa przemysłowe z sektora MŚP inwestowały i nadal planują inwestować w rozwój technologiczny. Większość z nich podnosiła również kompetencje pracowników poprzez szkolenia, a jeszcze większy odsetek planuje podjąć takie działania w przyszłości. Od państwa rodzimi przedsiębiorcy oczekują w pierwszej kolejności zmniejszania barier biurokratycznych, zachęt podatkowych, a także dostosowania kształconych przez szkoły i uczelnie kadr technicznych do potrzeb współczesnego przemysłu. Przedstawiamy wyniki badania zawarte w nowym raporcie „Smart Industry Polska 2018”.

Na skróty: Smart Industry Polska 2018

„Innowacje są rozwijane przez przedsiębiorstwa na różnych płaszczyznach i mogą mieć różny rodzaj oraz skalę wpływu na rynek. Są one przejawem przedsiębiorczości, która stanowi kluczowy czynnik konkurencyjności podmiotów gospodarczych. Innymi słowy, przedsiębiorstwa innowacyjne to te, które mają szansę na osiąganie największych przewag konkurencyjnych na rynku” – komentuje we wstępie do raportu dr Katarzyna Nowicka z warszawskiej SGH. Wyniki przedstawione w opracowaniu bazują na badaniu „Smart Industry Polska 2018” zrealizowanym w kwietniu przez firmę Siemens we współpracy z Ministerstwem Przedsiębiorczości i Technologii. Zostało ono przeprowadzone przez Instytut Kantar Millward Brown na grupie firm: mikro, małych oraz średnich.

Zaprezentowany raport stanowi kolejny z cyklu badań dotyczących innowacyjności MŚP i wdrażania przez nich nowych technologii. W poprzednich latach koncentrowano się na określeniu poziomu adaptacji technologii przez przedsiębiorstwa, ich poziomie innowacyjności, rodzajach wdrażanych innowacji, barierach ich implementacji oraz procesie kształcenia kadr wychodzących naprzeciw potrzebom szybkiego tempa rozwoju gospodarczego.

Celem tegorocznego opracowania była diagnoza czynników towarzyszących wdrażaniu nowoczesnych technologii wspierających innowacyjny rozwój przedsiębiorstw. Stąd też skoncentrowano się w nim na wskazaniu:

  • kluczowych kryteriów stymulujących podejmowanie decyzji o wdrażaniu nowych technologii,
  • decydentów w kwestii tych wyborów,
  • głównych korzyści wynikających z ich decyzji,
  • barier (wewnętrznych i zewnętrznych) hamujących proces wdrażania innowacji wynikających z technologii,
  • najważniejszych dźwigni implementacji nowoczesnych technologii,
  • rodzajach rozwiązań technologicznych, które zostały przez firmy wybranie do wdrożenia,
  • poziomu nakładów ponoszonych na te rozwiązania,
  • oczekiwań wobec instytucji rządowych dotyczących wsparcia działań podnoszących poziom innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce.

Decyzyjność w polskich firmach

Najczęściej wpływ na decyzje o wdrażaniu innowacyjnych technologii mają właściciele firm. W dalszej kolejności wpływ ma zarząd, potem dział produkcji. Najrzadziej wpływ mają działy sprzedaży i finansowy. Relatywnie mniejsze znaczenie działów rozwoju (R&D) wynika z faktu, że w wielu firmach, zwłaszcza najmniejszych, nie ma takiego departamentu.

Działy produkcyjne i działy sprzedaży częściej mają wpływ na decyzje o innowacjach w firmach zajmujących się przemysłem lekkim niż przemysłem ciężkim. Wśród firm działających w ramach przemysłu ciężkiego statystycznie częściej decyzje o innowacjach podejmuje zarząd firmy, co wynikać może z faktu, iż zwykle są to większe przedsiębiorstwa, w których szersze grono osób ma wpływ na strategię firmy. Warto dodać, że decyzje o wdrażaniu innowacyjnych technologii nie są scentralizowane – zwłaszcza w średnich firmach, gdzie zaangażowanych jest w nie zazwyczaj 3 lub więcej osób. 

Powody wdrażania nowych technologii

Technologie cyfrowe odgrywają współcześnie kluczową rolę w zwiększaniu konkurencyjności firm w sektorach produkcyjnym oraz usługowym . Do takich zaliczyć można m.in: Internet Rzeczy (Internet of Things), jego wersję przemysłową, czyli Industrial Internet of Things, analitykę danych, sztuczną inteligencję (Artificial Intelligence), druk addytywny (3D Printing), cyfrowego bliźniaka (Digital Twin), chmurę obliczeniową (Cloud Computing), analizę Big Data, robotykę (w tym cobotykę) oraz stosowanie oprogramowania obniżającego koszty prototypowania produktów i wprowadzania nowych wyrobów na rynek.

Przemysł 4.0 i czwarta rewolucja przemysłowa stawiają przed nami wyzwania, które wymagają integracji istniejących systemów oraz tworzenia sieci wzajemnych powiązań. Dzięki sprawnemu przepływowi informacji sterowane cyfrowo maszyny zwiększą wydajność, precyzję i elastyczność, automatycznie wymieniając informacje już w toku produkcji. Taki sposób działania zwiększy konkurencyjność przedsiębiorstwa, które będzie żywo reagować na aktualne potrzeby rynku. Trzeba jednak podkreślić, że Przemysł 4.0 nie dotyczy wyłącznie technologii, ale przede wszystkim modyfikuje podejście do pracy oraz roli osób zatrudnionych w przemyśle.

Prof. Jan Szmidt, Rektor Politechniki Warszawskiej

Bazując na wynikach badania, można stwierdzić, że przedsiębiorcy spodziewają się, że dzięki wdrożeniu innowacyjnych rozwiązań technologicznych przede wszystkim poprawi się jakość ich produktów i usług. Oczekują także zwiększenia wydajności pracy i obniżki kosztów. Firmy średniej wielkości, zatrudniające od 50 do 250 pracowników częściej dostrzegają możliwość zmniejszenia liczby awarii i przestojów.Korzyści, które osiągną firmy dzięki wdrożeniu innowacyjnych technologii, to spodziewana wyższa rentowność, ogólny wzrost przychodów, zdobycie nowych klientów, większa sprzedaż i wyższa skala produkcji. Wszystkie te korzyści wskazane zostały przez blisko 80% respondentów. Nieco mniej, bo około 70% respondentów widzi szansę zdobycia nowych rynków zbytu. Więcej po nowych technologiach i ich wdrożeniu spodziewają się firmy średnie. Nieco mniej entuzjastycznie do technologii, chociaż poziom oczekiwań także jest dość wysoki, nastawione są firmy z mniejszą liczbą pracowników. 

Co ogranicza innowacyjność MŚP?

W polskich firmach z sektora MŚP mało kiedy jest czas na długofalową działalność innowacyjną. W polskich firmach z sektora MŚP mało kiedy jest czas na długofalową działalność innowacyjną. „Brak czasu” (62% wskazań) to druga z największych barier, zaraz po „braku środków finansowych” (64% wskazań) hamujących procesy rozwojowe w przedsiębiorstwach. Niedobory środków finansowych można także powiązać z pogonią za bieżącymi wynikami firmy, a pochodną tego jest wspomniany brak czasu na myślenie średnio- i długoterminowe.

Trzecią istotną barierą w rozwoju polskich małych i średniej wielkości przedsiębiorstw są problemy z pozyskiwaniem odpowiednio wykształconych kadr (średnio 53% wskazań). Jest to ważne ograniczenie szczególnie w przypadku firm średnich, z których aż 61%uznało ten fakt za regresywny dla ich rozwoju.

Z badania wyłania się obraz polskiego przedsiębiorcy, który walczy o utrzymanie swojej firmy na konkurencyjnym rynku i mierzy się z barierami rozwoju technologicznego. Konsekwencją tych codziennych zmagań jest odkładanie na drugi plan tematyki innowacji i długofalowej strategii. Z drugiej strony, widać wzrost świadomości dotyczący znaczenia poszczególnych technologii dla rozwoju firm – przedsiębiorcy chcą się rozwijać i to najbardziej cieszy.

Zapytani o bariery w rozwoju, przedsiębiorcy stwierdzili, że największą z nich jest biurokratyzacja. Firmy chcą także, aby państwo zapewniało właściwe kształcenie kadr – przyszłych pracowników. Ważną barierą zewnętrzną w tworzeniu w firmach innowacji jest brak personelu – pracowników o wysokich kwalifikacjach, (wskazuje na to 71 % respondentów), ale też wewnętrzną (prawie 50 % respondentów). Ludzie to przyszłość i dostrzegają to przedsiębiorcy – z ich perspektywy kapitał ludzki ma kluczowe znaczenie.

Tomasz Haiduk, dyrektor branż przemysłowych, członek zarządu Siemens Polska

Do czynników zewnętrznych (otoczenia firmy) hamujących innowacyjność zalicza się, co nie jest zaskoczeniem, biurokrację. Polskich przedsiębiorców istotnie ograniczają także: trudności z pozyskaniem kompetentnych pracowników oraz niewystarczające wsparcie ze strony organów publicznych. Na trudności z uzyskaniem dotacji unijnych skarżą się głównie firmy najmniejsze, tj. zatrudniające do 9 pracowników (jest to aż 73% takich firm, podczas w całej grupie MŚP odsetek ten wynosi 58%).

Technologie najczęściej wdrażane przez firmy

Najpowszechniej stosowane technologie to automatyzacja linii produkcyjnych, analityka danych i optymalizacja produkcji , a także stosowanie oprogramowania obniżającego koszty prototypowania. Do najmniej popularnych obecnie technologii, kojarzących się z Industry 4.0 i wrażanych przez firmy MŚP, należą z kolei: sztuczna inteligencja, big data i cloud computing.

Wszystkie te rozwiązania techniczne są znacznie częściej stosowane w firmach średnich (50-250 pracowników), w których wskazane zostały przez 50% lub więcej badanych. Przykładowo automatyzację produkcji stosuje średnio 52 procent MŚP, natomiast w przypadku firm średnich jest to aż 68 procent wskazań. Co interesujące, najmniejsze firmy wyraźnie częściej niż małe i średnie stosują drukowanie przestrzenne 3D.

Industry 4.0 daje narzędzia do zmiany sposobu wytwarzania, a w efekcie do skokowego wzrostu produktywności, a właśnie produktywność jest jedną z istotniejszych miar, na którą patrzą przedsiębiorcy w swojej działalności. Nie bez powodu więc, wyniki badania wskazują, że oczekiwania przedsiębiorców względem wdrażanych innowacji dotyczą zwiększania produktywności firmy. Wśród technologii Przemysłu 4.0 przedsiębiorcy najczęściej wdrażają automatyzację linii produkcyjnych, analitykę danych oraz optymalizację produkcji

Patrycja Klarecka, prezes PARP

Z odpowiedzi respondentów wynika, że relatywnie najłatwiejszą do wprowadzenia spośród nowoczesnych technologii jest analityka danych. Podobnie liczna grupa reprezentantów firm uważa za bardzo łatwe we wdrożeniu drukowanie przestrzenne oraz – co ważne w obliczu postrzeganej wagi tej technologii – automatyzację linii produkcji. Za bardzo trudne do wdrożenia uznaje się sztuczną inteligencję, technologię tzw. cyfrowego bliźniaka czy- istotną skądinąd do budowania przewagi konkurencyjnej – robotyzację. 

Co pozwala na zwiększanie przewagi konkurencyjnej?

Według respondentów największe znaczenie w budowaniu zysków firmy ma automatyzacja linii produkcyjnych, analityka danych i optymalizacja produkcji, oprogramowanie obniżające koszty prototypowania oraz robotyzacja. Stosunkowo najmniej istotne z punktu widzenia rentowności działań firm są takie technologie jak: cyfrowy bliźniak, cloud computing, sztuczna inteligencja oraz Internet rzeczy. O największym przełożeniu technologii na dynamikę zysków firmy można mówić w przypadku firm z branży przemysłu ciężkiego. Dotyczy to zwłaszcza takich technologii jak analityka danych, robotyzacja czy wykorzystanie robotów współpracujących (collaborative robots). 

Mimo dystansu, który jeszcze dzieli naszą gospodarkę od tych najbardziej rozwiniętych, Polska staje się coraz lepszym gruntem dla rozwoju technologii. Do niedawna nastawieni na import i kopiowanie, dziś zaczynamy być postrzegani jako miejsce, w którym współpraca nauki i biznesu przynosi realne, innowacyjne rozwiązania czy produkty. Nowatorskie, odważne pomysły naszych naukowców, bez kompleksów konkurują już poza granicami kraju, część z nich ma szansę na sukces w skali globalnej.

Bez wątpienia duży udział w tym procesie mają polskie przedsiębiorstwa, które w innowacjach dostrzegły potencjał wzrostu i źródło przewag konkurencyjnych. Raport Smart Industry pokazuje, że aż 4 na 5 firm, które decydują się realizować śmiałe projekty, liczy na wzrost rentowności, przychodów i skali produkcji, a niemal tyle samo upatruje w nich szansę na zdobycie nowych rynków. To potwierdza, że rośnie przekonanie o opłacalności inwestowania w prace badawczo-rozwojowe.

Prof. Maciej Chorowski, Dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju

Czego przedsiębiorstwa oczekują od państwa?

Najbardziej oczekiwanym wsparciem ze strony państwa są zachęty podatkowe, zapewnienie ram edukacyjnych powalających na dostosowanie kształcenie przyszłych kadr do potrzeb firm oraz przejrzystość regulacji prawnych. Relatywnie małe oczekiwania przedsiębiorcy wiążą z pomocą państwa w zakresie budowania sieci współpracy (między firmami czy np. z jednostkami akademickimi).

Firmy przeznaczają średnio 14,5% przychodów na wdrażanie nowych technologii opartych na informatyzacji i automatyzacji procesów produkcyjnych . Część z nich, głównie najmniejszych przedsiębiorstw nie inwestuje żadnych środków we wdrożenie technologii opartych na informatyzacji i automatyzacji procesów produkcyjnych. Jednocześnie warto odnotować, iż to właśnie te małe firmy inwestują częściej powyżej 30% przychodów. Ma to oczywiście związek z bezwzględną wielkością ponoszonych nakładów na rozwój, które dla mniejszych firm stanowią zwykle wyższy procent całościowego przychodu i stanowią tym samym większe obciążenie.

Przypis redakcji portalu przemysl-40.pl: uważamy, że w powyższym powinna być mowa o dochodzie firm, a nie przychodach (obrotach)

Działania i  plany przedsiębiorstw

Większość badanych firm deklaruje, iż podnosiła kompetencje pracowników poprzez szkolenia, a jeszcze większy odsetek planuje takie działania. Podobna tendencja dotyczy zatrudniania pracowników z niezbędnymi kwalifikacjami. Około 1/3 firm korzystała z kredytu, by rozwijać się technologicznie, a blisko 50% planuje to robić w przyszłości. Ponad połowa przedsiębiorstw starać się będzie o środki w ramach Programów Operacyjnych UE wspierających innowacyjność, choć dotychczas skorzystało z nich mniej niż 1/3 firm.

Jak wykazał najnowszy raport Siemensa stworzony przy współpracy z Ministerstwem Przedsiębiorczości i Technologii – polscy przedsiębiorcy z sektora MŚP nadal słabo znają koncepcję czwartej rewolucji przemysłowej – aż 60% z nich nie słyszało o koncepcji Industry 4.0, a zaledwie 15,5% wdrożyło lub zamierza wdrożyć w swojej firmie rozwiązania z tego zakresu. Jak zauważają autorzy badania: „Diagnoza innowacyjności polskiej gospodarki pozwala stwierdzić, że polski przemysł (z nielicznymi wyjątkami) jest de facto na trzecim etapie rozwoju (…) czyli jeszcze przed etapem Smart Industry.” Pocieszający może być jednak fakt, że znacząca większość polskich przedsiębiorców rozumie korzyści wynikające z wdrażania nowych technologii w ich przedsiębiorstwach, widząc szczególne szanse w poprawie jakości oferowanych wyrobów, poprawie wydajności i obniżeniu kosztów.

Jan Filip Staniłko,  Dyrektor Departamentu Innowacji, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii

Smart Industry i Przemysł 4.0

Na koniec przedstawiamy, za autorami raportu, uściślenie pojęcia Smart Industry. Podobnie jak Industry 4.0 obejmuje ono swoim zasięgiem zjawiska związane z cyfryzacją gospodarki, w szczególności przemysłu. Smart Industry opiera się na trzech filarach:

  • Digitalizacji informacji pozwalającej na stworzenie bardziej efektywnego łańcucha wartości i wydajniejsze zarządzanie procesami produkcji na wszystkich poziomach
  • Elastycznych i inteligentnych technologiach produkcji
  • Nowoczesnej komunikacji z wykorzystaniem technologii i możliwości współczesnych sieci pomiędzy uczestnikami rynku, systemami i użytkownikami końcowymi

Raport i inne wyniki dotyczące badania zostały zaprezentowane podczas briefingu prasowego 10 kwietnia 2018 roku. Na zdjęciach Tomasz Haiduk, dyrektor branż przemysłowych i członek zarządu Siemens Polska, podczas wystąpienia.

Informacje o badaniu

Badanie Smart Industry Polska 2018 miało na celu zbadanie motywacji oraz barier związanych z wdrażaniem innowacyjnych technologii w przedsiębiorstwach przemysłowych należących do sektora MŚP związanych z rewolucją przemysłową Industry 4.0. Szczegółowe cele badania koncentrowały się wokół takich zagadnień, jak:

  • Określenie czynników oraz kto w firmie ma wpływ na podejmowanie decyzji dotyczących wdrażania innowacyjnych rozwiązań technologicznych;
  • Określenie korzyści w zakresie technologii produkcji oraz sprzedaży związanych z wdrożeniem innowacyjnych rozwiązań;
  • Określenie barier zewnętrznych i wewnętrznych hamujących proces wdrażania innowacji w firmie;
  • Określenie zasięgu korzystania z innowacyjnych technologii, takich jak Internet of Things, Big Data, Robotyzacja linii produkcyjnych itd. oraz ich wpływu na budowanie przewagi konkurencyjnej czy wzrost zysków firmy;
  • Określenie rodzaju wsparcia – ze strony państwa i instytucji rządowych – niezbędnego w procesie wdrażania innowacji technologicznych.

W próbie uwzględnione zostały mikro, małe oraz średnie przedsiębiorstwa w liczebnościach:

  • N=60 – mikro firmy (1-9 osób zatrudnionych);
  • N=90 – małe firmy (10-49 zatrudnionych);
  • N=50 – średnie firmy (50 – 250 zatrudnionych);

Respondentami w badaniu byli decydenci / kompetentni informatorzy, czyli osoby z kierownictwa firmy odpowiedzialne za wdrażanie innowacji, nowych technologii czy rozwój firmy (dyrektorzy, kierownicy do spraw produkcji lub rozwoju bądź dyrektorzy zarządzający / właściciele firm).

Badanie zrealizowane zostało w kwietniu 2018 roku przez instytut Kantar Millward Brown metodą wywiadów telefonicznych CATI, na ogólnopolskiej próbie 200 przedsiębiorstw z branży przemysłowej lub produkcyjnej o liczbie zatrudnionych pracowników do 250 osób, prowadzących działalność produkcyjną na terenie Polski, tzn. posiadających działający w Polsce zakład lub zakłady produkcyjne.

Więcej do poczytania

Jako dalszą lekturę polecamy cykl artykułów „Od Industry 4.0 do Smart Factory” oraz zeszłoroczne badanie „Smart Industry Polska 2017„.

Od Industry 4.0 do Smart Factory: korzyści dla przedsiębiorstw

Smart Industry Polska 2017 – wyniki badania