Norma EN ISO 13849-1:2023, która weszła w życie 13 września 2023 r., przynosi istotne zmiany w standardach bezpieczeństwa maszyn. Zgodnie z decyzją KE z 13 maja 2024 r. została ona zharmonizowana z dyrektywą maszynową, wprowadzając nowe wymagania i zasady. W artykule prezentujemy kluczowe modyfikacje, takie jak wprowadzenie specyfikacji wymagań bezpieczeństwa (SRS), nowe zasady oceny ryzyka, zmiany w modelu cyklu życia oprogramowania, a także wzmocnienie znaczenia średniego prawdopodobieństwa niebezpiecznego uszkodzenia na godzinę (PFHD). Przedstawiamy również nowe załączniki dotyczące unikania systematycznych awarii oraz wymagań EMC.
Co nowego w tytułowej normie? Przede wszystkim mamy od niedawna jej nową wersję z roku 2024! Komunikat Prezesa PKN nr 5/2024 z 1 maja 2024 r. w pozycji 589. wycofał starą wersję normy PN-EN ISO 13849-1:2016-02 (1), zastępując ją nową PN-EN ISO 13849-1:2023-09 z dniem 13 września 2023 r. Przy czym nadal w wykazie norm zharmonizowanych z dyrektywą maszynową na stronie Internetowej PKN (2) występuje „stara” norma PN-EN ISO 13849-1:2016-02 (od 13 maja 2016 r.).
Zgodnie z przyjętymi w Unii Europejskiej zasadami moment wejścia w użycie nowej wersji normy zharmonizowanej jest określany przez Komisję Europejską i publikowany na jej stronie.
Decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2024/1329 z 13 maja 2024 r. (a więc późniejsza od uwzględnianych w liście PKN) wprowadziła normę EN ISO 13849-1:2023 do zbioru norm zharmonizowanych z dyrektywą maszynową. (3)
Tytuł normy nie uległ zmianie: „Bezpieczeństwo maszyn – Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem – Część 1: Ogólne zasady projektowania.”
Jest to też oczywiście nadal norma typu B, służąca jako podstawa domniemania zgodności z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa dla maszyn w zakresie redukcji ryzyka środkami technicznymi (tu: sterowania), o ile nie pozostają one w sprzeczności z zaleceniami norm typu C (bardziej szczegółowych, dotyczących danej grupy maszyn) lub oceną ryzyka producenta (o ile miałby on powody rezygnacji z zasady domniemania w konkretnym przypadku).
Znaczna część zaleceń normy pozostała oczywiście bez zmian (4) – powstały bardziej i mniej znaczące różnice, o których poniżej. Wynikają one z dynamicznego postępu technicznego w dziedzinie układów sterowania i zbliżającego się rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa maszyn, które ma zastąpić obecną dyrektywę maszynową, a będzie musiało być stosowane od 20 stycznia 2027 r. (5)
Wszystkie osoby zainteresowane prezentowaną tematyką zapraszamy na szkolenie „Bezpieczeństwo układów sterowania maszyn wg EN ISO 13849”
Terminy na ten rok:
02–03.10, Wrocław, cz.1
04.10, Wrocław, cz.2
10–11.10, Wrocław, cz.3Szczegóły na stronie: https://certpartner.pl/szkolenia/otwarte/en_iso_13849/
Koncepcja nowej normy wyraźnie zakłada powstanie specyfikacji wymagań bezpieczeństwa (SRS), dokumentującej szczegóły każdej funkcji bezpieczeństwa, która ma zostać wykonana. Znajdowała się ona już w wydaniu normy ISO 13849-1 z 2015 r., ale w nowej wersji została wyraźnie określona (dodano nowy rozdział 5.2 wraz z załącznikiem M). Jest ona odniesiona oczywiście do drugiego etapu redukcji ryzyka według normy EN ISO 12100 (środki techniczne (6)).
Wzmocniono znaczenie (ilościowego) określenia średniego prawdopodobieństwa niebezpiecznego uszkodzenia na godzinę PFHD w stosunku do (jakościowej) kategorii bezpieczeństwa w celu określania poziomu zapewnienia bezpieczeństwa PL, co stanowi wyraźny krok w kierunku synchronizacji z systemem norm EN 62061 i EN 61508, a zatem systemów o wyższym poziomie złożoności.
Zaktualizowano część dotyczącą oprogramowania: wprowadzono nowy, bardziej złożony model V cyklu życia bezpieczeństwa oprogramowania podobny do ISO 13849-1:2015, który przewiduje więcej informacji na temat danych wejściowych i wyjściowych każdego działania. Uproszczony model może być stosowany tylko dla języków programowania o ograniczonej zmienności. Ogólnie wzrosło zorientowanie normy na komponenty programowalne, zgodnie z tendencją rozwojową rynku.
Wprowadzono nowy załącznik N w celu pomocy w unikaniu systematycznych awarii w projektowaniu oprogramowania. Nowy informacyjny załącznik L zapewnia cztery sposoby spełnienia wymagań EMC. Podkreślono wymaganie przeprowadzenia oceny ryzyka w celu zidentyfikowania zagrożeń i słabych punktów systemu sterowania związanego z bezpieczeństwem. Nadal nie wprowadzono elementów określenia sztucznej inteligencji (AI).
Kluczową zmianą w stosunku do edycji 2015, jest fakt, że proces walidacji został przeniesiony z EN ISO 13849-2 do ISO 13849-1, ale nie do załączników. Jest on bardziej szczegółowy i przeprowadzany poprzez analizę oraz testy zgodnie z planem walidacji.
Plan bezpieczeństwa funkcjonalnego powinien przewidywać środki zapobiegające nieprawidłowym specyfikacjom, wdrożeniom lub modyfikacjom (nowa klauzula informacyjna G.5). Działania niezbędne do osiągnięcia wymaganego bezpieczeństwa funkcjonalnego SRP/CS należy oczywiście udokumentować w tym planie (6.1.7). W ten sposób zarządzanie bezpieczeństwem funkcjonalnym jednoznacznie wprowadzono do normy.
Na koniec warto jeszcze spojrzeć na tabelę zamieszczoną na poprzedniej stronie, która wymienia zagadnienia objęte nową normą, w odniesieniu do wymagań bezpieczeństwa obecnej dyrektywy maszynowej (2006/42/WE).
Marek Trajdos
Cert Partner
https://certpartner.pl/
(1) Wykaz Polskich Norm wycofanych, których status pozostaje aktualny w procedurach oceny zgodności określonych w odpowiednich przepisach. Utrata aktualności wymienionych Polskich Norm stosowanych w ocenie zgodności następuje w terminach podanych w ogłoszeniu. Nadanie Polskim Normom wycofanym statusu aktualnych do stosowania w ocenie zgodności w określonym terminie nie narusza innych przepisów określających w sposób odmienny ten termin (np. daty domniemania zgodności w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej).
(2) Stan na dzień 4 czerwca 2024 r. Data aktualizacji podana w niniejszym spisie to 14 maja 2024 r. W tymże spisie podano, że został uwzględniony Dziennik Urzędowy UE L 2024/1256 z 30 kwietnia 2024 r. jako ostatni.
(3) Pechowo zapomniano o niej w decyzji 2023/1586 z 26 lipca 2023 r., stąd Dziennik Urzędowy wymieniony powyżej w punkcie 2. przypisów ma wymiar sprostowania.
(4) Nadal przykładowo przyjmuje się, że w maszynach występuje jako zasada częste lub ciągłe przywołanie funkcji bezpieczeństwa, czy też objęcie zasięgiem normy wszystkich technologii realizacji układów bezpieczeństwa (mechanika, pneumatyka, hydraulika, czy elektryka).
(5) 29 czerwca 2023 r. w Dzienniku Urzędowym UE opublikowano finalny tekst Rozporządzenia (UE) 2023/1230 w sprawie maszyn oraz w sprawie uchylenia dyrektywy 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Rady 73/361/EWG. Producenci i użytkownicy maszyn, integratorzy systemów oraz wszelkie instytucje związane z branżą maszynową zyskają nowy przepis dopasowany do nowych wyzwań wynikających z postępu technicznego i związanych z tym szans i zagrożeń.(6) Środki sterowania nie wyczerpują oczywiście całego zagadnienia środków technicznych bezpieczeństwa, ponieważ należą do nich chociażby zwykłe osłony stałe.
(7) Należy pamiętać, że przez zatrzymanie w ogólnym przypadku rozumiemy nie tylko zatrzymanie napędu, lecz również wyeliminowanie innych zagrożeń/ryzyk.
Zobacz również
Jak przygotować się do nowego rozporządzenia UE w sprawie maszyn?
